Varoluşsal sorular 2: Bira bardakları kaç senedir var? Neden var?
Bira bardağının kısa ama uzun tarihi
Bir önceki yazımda bira bardaklarına değinmiştim. Hatta varoluşsal bir soru olan "Birayı kendi bardağında mı içmeliyim?" sorusuna cevap aramıştık. İlgili yazı: Bira Bardakları.
Ama Temelde çok daha büyük bir soru var. "Bira bardağı nedir?" gibi ya da "Bira bardağı nereden geliyor?". Tarihine beraberce bakıp bu sayfayı temelli kapatalım istiyorum.
Bira bardağı nedir ?
Gerçekten bu soruyu sorduğumuzda cevap vermek o kadar kolay değil aslında değil mi? Aslında tek cümle var ve oldukça basit: "İçine bira koyulan hazne". Gayet net. Bira ilk üretildiği yıllarda bu kadar yüksek alkollü ve teferruatlı bir içecek olmadığı için özel servislere ya da gereksinimlere ihtiyaç duyulmuyordu. Tabii kraliyet ailesindenseniz orası başka. Biranın yaratıcıları ve bira içme yöntemlerini keşfeden kişiler olarak tarihte Sümerliler'e atıfta bulunuluyor bu konu ne zaman geçse. Kilden yapılmış geniş fıçılardan kamış yardımıyla bira içerlermiş. İllüstrasyonu bile var:
MÖ.2600 yılından kalma kabartma. En üst sırada uzun kamışlar yardımıyla bira içen Sümerlileri görebilirsiniz.
Taaa 1600 lü yıllara kadar kurşun-kalay karışımı ve gümüş kullanılmaya başlamadan önce kil ve taştan yapılmış kaplardan servis edilmiş yıllar boyunca. 1700lerin ortasına geldiğimizde ise malzeme olarak cam kullanılmaya başlanmış. Bu fikrin çıkış noktası da İngiliz soylular olmuş. Avlanırken ya da diğer parti, organizasyonlar sırasında tamamen iş olsun diye Alman cam ustalarından değişik bira bardakları yapmalarını istemişler. Bu sayede cam yapma zanaatı gelişmeye başlamış, hatta ilerledikçe halkın cama, cam üretim metotlarına ve cam bardaklarına erişimi artmış. Bu sayede de bira bardakları sektörünün temeli atılmış.
Neden bu kadar çok bira bardağı var ?
Bira bardakları ilk çıktığında çok temel bir kaç açığı kapatmak üzere üretilmiş. Mesela "Stein" diye geçen, üstü kapaklı Alman Bira Bardağı kara veba döneminde sineklerin ve mikropların biraya geçmesini önlemek üzere tasarlanmıştı. "Coachman's Beer Glass" diye geçen Şoförlerin (o dönemde fayton ya da arabacı) bira bardağı (mesela Kwak bardağı) araçları kullanırken birayı kolayca içebilmeyi sağlamak amacıyla tasarlanmış. Kalın camlı "MUG"lar ya da "Krug"lar yerel publarda eğlencenin dozunun kaçması durumunda daha uzun süre dayanabilmeleri üzerine düşünülüp üretilmiş. Bu tarz pratik ve kullanım kolaylığı sağlayan tasarımlar yüzünden aslında biradan keyif alan kişiler adına tarzdan verilen bir ödün olarak düşünülebilir. Bu tarz özel amaçlara hitap etmeyen bira bardakları ise üst sınıf ve soyluların kullanımı için saklanırmış. Ancak 1800ler'in ortasında rekabetten farklılaşmak amacıyla bira üreticilerinin pazarlama dehası olarak çeşitli bardaklar üretmeye başlamasıyla, bira bardakları "kullanışlı ve tek amaca hizmet eden" karakterlerinden sıyrılabilmişler. Bu da günümüzde altın çağını yaşayan bira bardakları çeşitliliğinin çıkış noktası olmuş. Üreticiler ve büyük firmalar kendilerine özgü bardaklarla birbirlerinden ayrılma yoluna gitmişler.
Çok tarz ve özel tasarım bira bardaklarını zaten her türlü reklam, billboard gibi yerlerde görüyoruz, ama bunları almak zor olabiliyor. Çünkü bazılarının satışı bile yok. Ama çoğunlukla lisanslı olarak markalar kendi bardaklarını biz bira severlere sunuyor.
Bira bardakları tasarlanırken ilk olarak form ve şekli düşünülebilir. Mesela ince, uzun Weissbier bardakları canlı mayaların bardağın dibinde toplanmasını sağlıyor. Ya da "snifter" lar yüksek ABV biralar için tercih edilirken, geniş küre şeklindeki gövde tasarımı elimizin temasıyla birayı yavaşça ısıtır, ve üstteki dudak kısmının dar olması aromaları hapseder. Mesela "Kolsch" bardakları da genelde hacmen küçük olurlar ki fazla ısınmadan hızlıca içilebilsin.
Tasarımdaki bir başka temel detay da, kullanım amacı ya da direkt olarak bardağın işlevi olabilir. "Stein" tipi bardaklar birayı daha uzun süre soğuk tuttuğu için ilk olarak taştan üretilmişler. Sonra tepelerine kapak eklenmiş. Kwak tipi bardaklar at arabası kullanırken birayı sabitleme amacı taşırken, Almanya'daki koca "Mug" lar bolca bira içebilmek ve kuvvetli bardak tokuşturmalarına dayanabilme amacı taşır.
Her bira tarzının kendi bardağı mı var ?
Evet aslında gerçekten bazı bira türleri kendi bardaklarında aroma ve tatlarını beli ederler. Bunu deyince ilk akla gelen Weissbier bardakları ya da Weizenler tabii ki. Almanya'da nerdeyse her bira türünün kendi bardağı var. Belçika'da ise neredeyse her bira markasının kendi bira bardağı bulunur. Amerika'da çoğu bira tek tip bardaklarda servis edilirken "craft beer" trendiyle birlikte giderek tarza özgü bardaklarda servis fikri kabul görmeye başladı.
Bu arada bazı ülkelerde bardakların standartlarını belirleyen yasalar var. Birayı ciddiye alan bu ülkelerden biri mesela İngiltere. "Imperial pint"'ın kaç litre olması gerektiği kanunlarla çizilmiş.
İyi de bira bardakları nasıl üretiliyor ?
Presleme: Presleme Amerika'da bulunmuş. Öncelikle istenilen bardak şekline göre kalıp hazırlanıyor ve erimiş cam kalıba dökülüyor. İşlem bitince kalıp açılıyor ve soğumaya bırakılıyor. Bunlar en dayanıklı ve üretim maliyeti açısından en ucuz bardaklardır.
Üfleme (Şişirme): Preslemeye benzer bir yöntem bu da. Yine kalıba erimiş cam dökülür, ama bu sefer kalıba dökme işlemi basınçlı hava ile gerçekleştirilir. Soğuduktan sonra da kalıptan çıkartılır ve rodajlama yapılır. Çok dayanıklı bardaklardır. Basınçlı hava sebebiyle oluşan küçük hava kabarcıkları gözlemlenebilir.
Bir de eski ve geleneksel yöntem olan insanların üfleyerek şişirmesi var :) MÖ.50 yılında yaratılmış bir proses bu da. Üfleme ağızdan yapılıyor daha sonra da cama elle şekil verilir. Bu tabii pahalı ve zahmetli bir yöntem. Günümüzde kaybolmuş durumda, en azından bira bardakları özelinde.
Konuyu tek görselde özetlemek de gayet mümkün aslında. Aşağıdaki bira bardakları ve bardaklarda kullanılan bira türleri görselini önceki yazımda vermem gerekiyordu, ama buraya nasipmiş. Herkese kendi markasının ya da türünün bardağından bira içebilme temennisiyle:
Piyasadaki bira bardakları ve hangi bira hangi bardakta içilir sorusunun cevabı
