Dünyanın en eski biraları ve en eski bira üreticileri

İnsanoğlunun hayatına en uzun süre eşlik eden içeceklerden biri olan biranın tarihinin yazılı kaynaklara göre milattan önce 500lere kadar gittiğini düşününce insan bir garip oluyor. Bu tarihi tabii ki de uydurmadık, Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarının arkada bıraktığı yazılı eserler ve kayıtlar sayesinde bu kadar net konuşabiliyoruz. Göbeklitepe de bunlardan sadece bir tanesi. Yazılı olmayan arkeolojik bulgulara göre ise bundan çok çok daha eskiye gidiyor.

Hikayesi bu kadar eskiyken, yıllar öncesinden günümüze kadar ayakta kalmış üreticileri yazmamak tarihe, biraya ve bira kültürüne ayıp olur. Listeyi yalnızca 10 üretici ile kısıtladım. Listedeki üreticilerin hiç biri 3000 yıllık değil, ancak en eski 2 üretici neredeyse 1000 yaşında. Tarihe tanıklık etmek böyle bir şey.

Listedeki üreticilerin bir başka ortak noktası daha var, hemen hemen hepsi bir manastır (monastery / abbey) köşesinde manastırın bir parçası olarak hayatlarına başlamışlar. Keşişler bira üretimi için kendilerine ait ekipmanları kullanırken, ürettikleri biraları hem kendileri içmişler hem de masrafları karşılamak için kullanmışlar. Listedeki üreticilerin artık manastırla bağlantıları kalmamış olmasına rağmen, çoğunun üretim yöntemi ve teknikleri yüzyıllık geleneklere bağlı şekilde devam ediyor.

10’dan geriye saymaya başlayalım:

10. Hubertus Bräu

Kuruluş yılı: 1454
Kuruluş yeri: Laa an der Thaya, Avusturya
Bira gamı: 1454 Jubiläumsbräu; Biersyphon; Dunkel; Easy Pils; Festbock; Gerstengold; Herrnpils; Hirschel; Keltenbier; Lager Classic; Märzen; Pils; Privat; Radler; Spezial; Zwickl; Zwickl Festbock; Zwickl Hernpils; Szigeti Chambier

Geçmişi 1454’e dayanan Avusturyalı üretici Hubertus. Kuruluşundan 10 sene önceye kadar şehirde, Laa an der Thaya’da yani, ekonomik kriz varmış. (Kayyum daha keşfedilmemiş herhalde o dönemlerde, yoksa şaaaaak bir kayyum, şehir bir anda Paris’e dönerdi) Neyse krizi aşmak için ne hikmetse bira yapım lisansı çıkarmaya çalışmış yöneticiler. Bayağı da uğraşmışlar ve 10 sene sonunda Bohemya ve Macaristan Kralı ve Avusturya Dükü Ladislaus Posthumus tarafından lisans onaylanmış. Lisans karşılığında kral demiş ki: “Bana her tatilde bir fıçı bira vereceksiniz.”

Sonraki 400 sene boyunca şehir kral adına bira üretmiş hep. Bir nevi lease yani. 1847’de Anton Kühtreiber isminde bir cengaver bira üretim haklarını satın almış ve Hubertus’u kurmuş. Günümüzde hala aynı aile tarafından yönetiliyor ve 6. nesildelermiş.

9. Spaten-Franziskaner-Bräu

Kuruluş yılı: 1397
Kuruluş yeri: Münih, Almanya
Bira gamı: Oktoberfestbier; Alkoholfrei; Dunkel; Light; Maibock/Premium Bock; Munich Club-Weissbier; München; München Hell; Oktoberfestbier Ur-Märzen; Optimator; Pils

Lager üretiminin gelişmesinde en önemli üreticilerden biri olan Spaten-Franziskaner-Bräu 1397 yılında Hans Welser tarafından kurulmuş. 1522 yılına kadar Welser ailesinin mülkiyetinde kalsa da sürekli el değiştirmiş, Ta ki 1807 yılında Münih’in en nüfuzlu bira üretici ailelerinden Sedlmayrs tarafından alınana dek.

Gabriel Sedlmayr Alman Kraliyet ailesinin Brewmaster’ı. Almanya’nın bira kültüründe önemli bir yeri var. Franziaskaner’i de alıp Münih’in önde gelen üreticilerinden biri yapıyor. Baba vefat edince Oğulları Gabriel ve Joseph üretimin başına geçiyor, Ancak hayırsız evlat Joseph Leist Brewery ile Franziskaner’i satın almak için ayrılıyor. 1922 yılında Spaten, Franziskaner - Leist Brewery ile birleşerek ismini Spaten-Franziskaner-Leistbräu yapıyor. Üretimin çilesi burada da bitmiyor ve 2003’te Anheuser-Busch InBev tarafından satın alınıyor. Mutlu son.

8. Stella Artois

Kuruluş yılı: 1366
Kuruluş yeri: Leuven, Belçika
Bira gamı: Pale Lager (Pilsner) ve Cider

Stella’nın şanlı geçmişi Den Hoorn Brewery’nin kurulduğu 1366 yılına dayanıyor. Stella tadını ve marka bilinirliğini Den Hoorn’a borçlu bu arada. 1708 yılında Sébastien Artois Den Hoorn’un Headbrewer’ı olmasıyla başlıyor olaylar ve 1717 yılında da burayı satın almasıyla devam ediyor. Her el değiştirme gibi, bu beyefendi de ismi değiştiriyor ve artık buranın adı Brouwerij Artois oluyor.

Stella diye bilinen bira ilk kez 1929 yılında Christmas’a zel bir bira olarak üretiliyor, hatta ismi de Christmas Yıldızı (Christmas Star)’ndan geliyor. Stella Artois da malum firma bünyesinde: Anheuser-Busch InBev (AB InBev) yani.

7. Franziskaner Weissbier

Kuruluş yılı: 1363
Kuruluş yeri: Münih, Almanya
Bira gamı: Hefe-Weissbier Naturtrüb; Hefe-Weissbier Dunkel; Franziskaner Royal; Weissbier Kristallklar; Hefe-Weissbier Lecht; Franziskaner Natur Russ; Franziskaner Kellerbier; Franziskaner Alkoholfrei; Franziskaner Alkoholfrei Holunder; Franziskaner Alkholofrei Zitrone; Franziskaner Alkholofrei Blutorange; ve Perfect Draft

*Franziskaner Weissbier artık Türkiye’de de satılıyor*

İsmini hemen dibindeki Fransisken manastırından alan Franziskaner Weissbier 1363 yılından beri üretilmekte. 1800'ler'e kadar hayatlarında pek bir hareket olmayan bu üretici 1841 yılında Lilienberg'e taşınıyor. 1861 yılında ise Spaten'in de sahibi olan Joseph Sedlmayr tarafından satın alınıyor.

Daha sonra diyorlar ki bizim geçmişimizde keşiş var, neden bunu şişe üzerinde kullanmıyoruz? 1935 yılında günümüzde etiketlerin üzerinde gördüğünüz mutlu keşiş Münihli sanatçı Ludwig Hohlwein tarafından tasarlanıyor. Türkiye’de de satışa yeni başlanan Franziskaner Hefeweissbier'in piyasaya çıkışı ancak 1974 yılında oluyor. Bir anda deli gibi para kazanmaya başlıyorlar ve 84’te tüm ALmanya’ya bira satmaya başlıyorlar derken büyük aç firma AB InBev’in dikkatini çekiyor ve malum son. 2005 yılında bünyelerine katılıyorlar.

6. Augustiner-Bräu

Kuruluş yılı: 1328
Kuruluş yeri: Münih, Almanya
Bira gamı: Lagerbier Hell; Edelstoff; Heller Bock; Weißbier; Pils; Oktoberfestbier; Maximator; and Dunkel

14.yy’ın başlarına gidiyoruz yine. Münih’in biraz dışında manastırlarının hemen dibine bira üretim tesisi kurulmasıyla başlıyor milatları. Aziz Augustine tarikatı mensubu keşişlerin bira üretimiyle ilk bağlantısı kayıtlarda 1328 olarak geçiyor. Augustiner de bu tarihi resmi kuruluş tarihi olarak kullanıyor. sonraki 200 yıl boyunca manastır ürettiği biraları Bavyera Kraliyet ailesinden Wittelsbachlara göndermiş hep. 1589 yılında durum değişiyor ve kendi breweryleri olan Hofbräuhaus’u kuruyorlar.

Augustiner brewery 1817 yılına kadar tarihte ilk kurulduğu yerinde kalıyor hep. Hatta 1803 yılında keşişlerin manastırı terk etmiş olmasına rağmen, devam ediyorlar bir kaç yıl daha. 1817’de Neuhasser Strasse’ye taşınıyorlar ve 1829’da Anton ve Therese Wagner tarafından satın alınıyorlar. O günden beridir de bir aile şirketi olarak hayatına devam ediyor.

5. Gaffel Becker & Co.

Kuruluş yılı: 1302
Kuruluş yeri: Köln, Almanya
Bira gamı: Kölsch; Fassbrause; Cascara; SonnenHopfen; Mamma Nero; Schwester Herz; Papa Rhein; Plüsch Prumm

Köln, Eigelstein’da kurulmuş olup devlet kayıtlarında ismi geçen ilk üreticilerden biri olan Gaffel Becker & Co. 1302’de kurulmuş. Dediklerine göre günümüzde Gaffel’in üetim yaptığı tesis seneler önce üretim yapılan yerin koordinat olarak birebir aynısıymış.

Bir kaç kere el değiştiren Gaffel Becker’ın tesisi, 1908 yılında Becker Brothers tarafından satın alınmış. Eski stilde zanaatkarların toplandığı loncaların tasarımından esinlenerek komple yenilenmiş. Şu an Köln ve çevresine dağıtım yapan üretici Beckers ailesinin beşinci jenerasyonu tarafından işletiliyor.

4. Bolten Brauerei

Kuruluş yılı: 1266
Kuruluş yeri: Korschenbroich, Almanya
Bira gamı: Alt; Ur-Alt; Ur-Weizen; Malz; Landbier; Helles; Natur Pilsener; Nikolaus Spezial

Bolten Brauerei dünyanın en eski Altbier türünde bira üreten üreticisi. Altbier denen tür lager biralarda olduğu gibi alt fermantasyon değil, üst fermantasyon yoluyla üretiliyor ve Almanya’nın en eski bira türlerinden biri. 1266 yılında Myllendonk Lordluğundan Heinrich der Brauer tarafından kurulmuş. Adamın soyadı bile “Brauer”, daha da diyecek bir şey yok. Adam doğuştan biracı.

Nesillerdir aynı tarifin aynı eski teknikle üretildiği ender yerlerden biri. Listedeki diğer üreticilerin aksine üretim kapasitesini sınırlı tutup, küçük kalmayı tercih eden ve büyükler tarafından yutulmayı reddeden üreticilerden biri.

Altbier hakkında bilgi için: https://www.birasever.com/blog/2017/8/7/alman-biralari-ve-turleri

3. Affligem Brewery

Kuruluş yılı: 1070
Kuruluş yeri: Opwijk, Belçika
Bira gamı: Blonde; Double; Triple; 1074; Cuvée Florem; Cuvée Carmin; Cuvée des Pères; Cuvée Natalis

Affligem Brewery de manastır olarak hayata gözünü açanlardan. 1070 yılında kurulmuş ve 10 yıl sonra da ilk biraları üretmeye başlamışlar. 14.yy’a kadar da keşişler huzur ve mutluluk ve sarhoşluk içinde biralarını sakin sakin üretmişler. Savaşlar ve sürekli girip çıkan ordular ve askerler yüzünden zarar gören manastır 1580 yılında yerle bir olmuş.

Keşişler bir azimle tekrar inşa etmişler ama bu sefer de 1794 yılında komple kapamak zorunda kalmışlar, 1870 yılına kadar da geri dönmemişler. geri döndükten 15 yıl sonra bira üretimine 1885’te tekrar başlamışlar ama artık kader midir başka şey midir bilinmez, 1940 yılında tamamen komple, kesin kez kapanmış.

1970’ten bu yana Affligem biraları De Smet tarafından üretilmekte, tabii ismini de Affligem Brouwerij yaptıktan sonra. Günümüzde Affligem Heineken International tarafından yönetilmekte.

2. Weltenburger Klosterbrauerei

Kuruluş yılı: 1050
Kuruluş yeri: Kelheim, Almanya
Bira gamı: Dukles Radler; Hefe-Weissbier Alkoholfrei; Hefe-Weissbier Dunkel; Hefe-Weissbier Hell; Kloster Anno 1050; Kloster Asam-Bock; Kloster Barock Dunkel; Kloster Barock-Hell; Kloster Kellerbier Naturtrub; Kloster Oktober-Festbier; Kloster Urtyp Hell; Kloster Winter-Traum; Mai Bock; Pils

*İnanılmaz güzellikte bir yer, kesinlikle gitmek istiyorum*

Bavyera’daki en eski manastır olarak kabul edilen ve 620 yılında kurulan Weltenburg Manastırı tarihte defalarca yıkılmış ve yenide inşa edilmiş. Günümüzdeki haline maalesef 18.yy’ın başında kavuşmuş. 620’de kurulmasına rağmen keşişler bira üretimine ve satışına 1050 yılında başlamışlar.

1803 yılında manastır feshedilmiş ve bira üretimi dahil bütün binalar satılmış. Kentsel dönüşüm stayla. Kral I.Ludvig tarafından 25 Ağustos 1842.’de tekrar kurulmuş, ve bütün haklarını her şeyini kendisi satın almış. O günden beri de Bavyerali Benediktinler topluluğunun bir üyesi. Son bir ekleme; kendi peynirlerini de yapıyorlar biraya ek olarak.

1. Bayerische Staatsbrauerei Weihenstephan

Kuruluş yılı: 1040
Kuruluş yeri: Münih, Almanya
Bira gamı Hefeweissbier; Hefeweissbier Dunkel; Kristallweissbier; Vitus; Korbinian; Originl Premium; Pilsner; Festbier

Hala üretim yapan Dünyanın en eski bira üreticisi Weihenstephan Brewery. Hikayesi 725 yılında Aziz Corbinian’ın Weihenstephan’da Benediktin Tarikatı bünyesinde manastır inşa etmesiyle başlıyor. Manastırın hemen yakınında şerbetçiotu yetişmesi ibrenin biraya çevrilmesine yardımcı oluyor ve 768 yılında manastır ilk birasını üretiyor.

*Neyse ki bu enfes bira Türkiye’de satılıyor*

1040 yılına kadar herhangi bir lisans olmadan keşişler bira üretmeye devam ediyorlar, ta ki baş psikopoz Arnold bira üretmek ve satmak için gerekli lisansı alana kadar. Bu da Weihenstephan Monastery Brewery’nin resmi kuruluş tarihi oluyor.

1921’de bugünkü orijinal ismine kavuşuyor: Bayerische Staatsbrauerei Weihenstephan (Bavarian State Brewery Weihenstephan).

Münih seyahatim sırasında Weihenstephan’ı gezdiğim anları anlattığım brewery turu detayları ve daha detaylı tarihi ve hikayesi ile ilgili yazı https://www.birasever.com/blog/2016/12/05/weihenstephaner-vitus-inceleme

Dikkatinizi çekmiştir, listede 7 Almanya, 2 Belçika 1 tane de Avusturya üreticisi var. Bu ülkelerin biraya olan düşkünlüğü ve bu konudaki birikim ve kültürü başka türlü nasıl açıklanır bilmiyorum. Biz daha Göbeklitepe’de bira üretildi demekten öteye gidemeyip tarihimize kültürümüze sahip çıkamazsak, gelinen nokta da anca bu oluyor maalesef.